Digitale participatie in Den Helder: van vervanging naar verrijking

De gemeente Den Helder maakte afgelopen anderhalf jaar noodgedwongen vrij abrupt de overstap van fysieke- naar digitale participatie. Net op een cruciaal moment tijdens de invoering van de Omgevingswet. Hoe kijken ze er zelf op terug? Wat zijn de lessen? 
 

Ingmar Zwier is programmamanager Invoering Omgevingswet voor de gemeente Den Helder. Hij en zijn team kozen ervoor om niet één Omgevingsvisie te maken, maar per gebied. Zwier: "Onze eerste participatie-pilot was klein. In Huisduinen, een dorp van zo’n 500 inwoners, is een hechte deelgemeenschap. Huisduinen zit fysiek ingesloten tussen strand, duinnatuur en bijzonder cultureel erfgoed en bewoners zijn onderling verbonden en betrokken. Zij maakten zich vooral druk over de balans tussen de hoge woonkwaliteit en de mogelijkheden voor recreatie en toerisme.'' Zwier en zijn team organiseerden in 2019 vier participatiesessies in het lokale Dorpshuis. Tientallen inwoners deden mee aan de totstandkoming van een concept-visie. Die actieve rol onderstreepten deze inwoners door de visie zelf te presenteren aan de raadscommissie. Kort hierna werd de visie door de gemeenteraad vastgesteld en gingen bewoners aan de slag met het herinrichten van het dorpsplein tot een autoluw, gezellig plein dat geschikt is voor lokale evenementen.

Zwier: 'De Omgevingsvisie voor Julianadorp was een compleet ander verhaal. Met ca. 15.000 inwoners konden we alleen al door de schaalgrootte het proces in Huisduinen niet één op één kopiëren. Er formeerde zich een denktank van 150 Julianadorpers, die samen werkten aan een concept-visie. Ze toetsten het resultaat in een buitententoonstelling aan het dorp. De concept bleek goed aan te sluiten bij de behoeften van andere inwoners en werd daarna uitgewerkt - en ten slotte vastgesteld door de gemeenteraad. 


Gedwongen digitaal  

View fullsize

En toen kwam corona. Vanaf eind 2019 werd gewerkt aan het opstarten van de vijf participatieprocessen voor andere delen van Den Helder. Zwier: “Onze manier van participatie voor de omgevingsvisie, waar drie jaar lang goede ervaringen mee waren opgedaan, viel volledig stil en we wisten niet hoe lang dat zou gaan duren. Net als overal moesten we abrupt overschakelen naar (bijna) volledig digitaal werken én participeren." In korte tijd startte de gemeente een aantal digitale participatieprocessen op, onder andere met behulp van webinars, online enquêtes en digitale ateliersessies. 


Snelle online peiling 

Voor de Omgevingsvisie van Den Helder werd contact gezocht met Aart Paardekooper (Pro Public Publieksonderzoek). Hij nam precies op het goede moment, kennis mee van digitaal onderzoek, de Omgevingsvisie bij andere gemeenten en van online vragenlijsten. Zwier: “Op die manier lukt het ons om via verschillende fysieke en online kanalen een flitspeiling uit te zetten onder inwoners. En niet zonder resultaat: we waren verrast door de grote- en positieve respons op onze vragenlijst. Zo wisten we toch wat bewoners vonden wat voor hen sterke en zwakke punten van de stad zijn, op welke thema’s de gemeente vooral moest inzetten en of ze zichzelf in de toekomst in Den Helder zien blijven wonen. Dat gaf ons belangrijke inzichten over de focus van de totale omgevingsvisie." 


In gesprek met de gemeente  

Den Helder startte in het voorjaar van 2021 met het digitale participatieplatform ingesprek.denhelder.nl. Deze website biedt een duidelijk en uniform platform voor het organiseren van digitale participatie. Voor twee deel-omgevingsvisies is het platform inmiddels ingezet om reacties op te halen bij inwoners.  Zwier: 'We zijn nog aan het experimenteren met manieren om mensen te betrekken. Nu nog maken we hoofdzakelijk gebruik van enquêtes en open vragen. In één geval hebben we een ontwerpbureau voorstellen laten maken waar mensen hun voorkeur en afkeer konden aangeven. Het platform biedt echter nog meer mogelijkheden, die we in het vervolg van de participatieprocessen verder willen gaan verkennen." Op termijn wil de gemeente het platform beschikbaar stellen voor inwoners en initiatiefnemers om participatie mee te (laten) organiseren.  


De toekomst: fysiek én digitaal participeren 

Inmiddels zijn we anderhalf jaar verder sinds de uitbraak van de corona-pandemie en lijkt Nederland de weg ingeslagen uit de crisis met mogelijkheden voor fysieke bijeenkomsten. Zwier: 'Een onderwerp als de toekomst van de leefomgeving vraagt in mijn ogen om goede gesprekken, om elkaar echt te begrijpen. Vaak is dat het type gesprek dat je het beste face to face kunt hebben. Al is het maar op kleine schaal, soms is menselijk contact ook nodig om door te vragen en de angel uit onderwerpen te halen." 

Zwier: 'We hebben onder moeilijke omstandigheden onze lessen geleerd en ondanks de vertraging is dat prima gegaan. Voor de omgevingsvisie van de gemeente Den Helder betekent dit voor de toekomst het inzetten op fysieke én digitale participatie. Beide vormen hebben hun eigen voor- en nadelen, waardoor ze elkaar goed kunnen aanvullen en participatie voor zoveel mogelijk inwoners, ondernemers en andere belanghebbenden wordt opengesteld.”  

Zwier sluit af: 'Daarbij is voor digitale participatie nog veel te ontwikkelen en creativiteit toe te passen. Aan de presentatie van ontwerpen, het benaderen van de juiste stakeholders en doelgroepen of voor de interactie tijdens webinars. Ik hoop dat projectleiders samen met wijkmanagers en communicatieadviseurs deze handschoen zullen oppakken. De geleerde lessen kunnen we niet negeren bij toekomstige participatieprocessen. Onze opgave van gister, wordt hiermee de innovatie van morgen." 


De Lessen van Den Helder uit digitale participatie:  

• Veel informatie is prima digitaal te delen, zeker als je verschillende mogelijkheden hiervoor geeft. 

• Digitaal participeren haalt voor veel inwoners een drempel weg om mee te doen en hun mening te geven. 

• Andere (typen) inwoners kunnen door digitale participatie worden aangesproken om mee te doen. 

• Participatie wordt tijd- en plaatsonafhankelijk gemaakt.